ضرورت حفظ بافت قدیم شهر بوشهر
ایسنا/ یک کارشناس حوزه معماری از ضرورت حفظ بافت قدیم شهر بوشهر سخن گفته است.
نبض بافت قدیم بوشهر نمی زند!
مهندس علی کولیوند پیرامون ضرورت حفظ بافت قدیم شهر بوشهر اظهار کرد: «شاید باید یک مقدار برگردیم عقب تر و بپرسیم که این بافت چه ارزش هایی دارد و چرا باید حفظ شود. برخی می پرسند توجه به چند ساختمان خراب که واقعا هم به مرحله تخریب رسیده اند چه فایده ای دارد؟ باید گفت این بناها که بیش از صد و پنجاه، دویست سال یا حتی سیصد سال قدمت دارند، بسیار خسته و فرسوده هستند، اما ما باید این بافت را حفظ کنیم.»
دانش آموخته مهندسی معماری گفت: «فلسفه ای وجود دارد که بیان می کند این بافت تاریخی بخش عظیمی از سنت های ما را حفظ می کند. سنت به معنای نتایج آزمون پس داده ی نسل های قبلی است.»
ارزش های فرهنگی در نمود کالبدی و بنای معماری
وی پیرامون ضرورت حفظ بافت قدیم شهر بوشهر گفت: «بطور مثال، سنت این که نسل های قبل در برابر اقلیم چطور رفتار کرد، سنت این که ارزش های فرهنگی خود را چطور در نمود کالبدی و بنای معماری نشان داد، سنت هایی که ارتباطات بین افراد را به نمایش می گذاشت یا سنت هایی که ارتباط بین اجزای شهر را به نمایش می گذاشتند.»
کولیوند افزود: «این ها نتایج تجربیات و اشتباهات مکرر نسل های گذشته هستند، مثل همین الآن که ما اشتباهات زیادی می کنیم. البته به این دلیل که اشتباهات نمی توانستند دوام بیاورند اکنون پاک شده اند و از بین رفته اند. مثلا ساختمانی که با اقلیم کار نمی کرده است، توسط سازنده اش نابود می شد یا ساختمانی ارزش های فرهنگی نسل قدیم را حفظ نمی کرد و مسئله "محرمیت" در آن رعایت نشده، سرنوشتی جز فنا شدن نداشته است.»
این کارشناس حوزه معماری بافت قدیم معتقد است «امروزه ما انبوهی از کالاهای ساختمانی نامتناسب با فرهنگ، اقلیم و ارزش ها را در ساختمان های سرتاسر شهر به کار برده ایم و روز به روز هم به تعداد این ساختمان ها اضافه می کنیم.»
وی پیرامون ضرورت حفظ بافت قدیم شهر بوشهر تصریح کرد: بافت تاریخی از این حیث ارزشمند است که تجربیات آزمون پس داده نسل های قبلی این شهر را به زیبایی در مقابل دید ما قرار می دهد.
نمایش حکمت های معماری اقلیم و فرهنگ
علی کولیوند با اشاره به حکمت وجودی این بافت گفت: «امروزه در دنیا دانش و فضیلت یا حکمت دو موضوع جدا از یکدیگر هستند. حکمت در اثر تجربه و زندگی کردن بدست می آید و دانش را با تحصیل و آموزش می توانید کسب کنید. حکیم شدن، به کار بستن دانش های کسب شده و استفاده کردن این علوم برای پی بردن به حکمت آنهاست. بافت تاریخی ما حکمت های معماری این اقلیم و فرهنگ این اقلیم را به زیبایی به نمایش می گذارد. از طرف دیگر وقتی انسان کالایی دارد و این کالا ارزشمند است، باید از این کالا یک بهره وری انجام بگیرد. امروزه در سراسر دنیا بافت های تاریخی از بخش های ارزشمند شهر هستند که به اقتصاد شهر کمک می کنند. اگر نخواهیم ارزش های اجتماعی، تاریخی و فرهنگی را هم حفظ بکنیم و فقط به جنبه اقتصادی ماجرا نگاه کنیم، باز هم این بافت تاریخی بیچاره می تواند به داد ما برسد.»
او بافت تاریخی بوشهر را متمایز از سایر بافت های تاریخی کشور می داند و خاطرنشان کرد: «بافت تاریخی این شهر نسبت به بافت های تاریخی شهرهای یزد، کاشان، کرمان، اصفهان و... بسیار متفاوت است. به این دلیل که بافت تاریخی شهر بوشهر در بهترین مکان کل شبه جزیره بوشهر قرار گرفته در همسایگی دریا بودن و چشم انداز دریا از سه سو، به بافت تاریخی بوشهر زیبایی بسیاری بخشیده است.»
کولیوند افزود: «مسئله دیگر، حضور بافت در کنار قلب اقتصاد شهر است. بازار بوشهر به عنوان محل تجمع مردم زیادی از شهر جهت تهیه مایحتاج خود، در کنار بافت تاریخی قرار دارد.»
نمادی برای مسالمت آمیز بودن زندگی نسل گذشته
به گفته این پژوهشگر بافت تاریخی بوشهر در شهر یزد حدود هفتصد و هفتاد هکتار بافت تاریخی را می توانیم مشاهده کنیم. در اصفهان بیش از هکتار بافت تاریخی داریم و در کرمان این رقم بیش از ششصد هکتار... بافت 40 هکتاری بوشهر در برابر این چند شهر وسعت زیادی ندارد پس پتانسیل زیادی پیش روی ما قرار گرفته که می توانیم از آن به نفع شهرمان استفاده کنیم که این موضوع بافت تاریخی بوشهر بسیار ارزشمند می نماید.
وی خاطرنشان کرد: «بافت تاریخی نماد هوشمندی مردم این سرزمین در تطابق با اقلیم و تلاشی جهت حفظ ارزش های فرهنگی این نسل و از سوی دیگر، این بافت نماد مسالمت آمیز بودن زندگی نسل گذشته این شهر با تمام اختلافات دینی، سلیقه ای و قومی است.»
این نویسنده و پژوهشگر اظهار کرد: اگر در تمام بافت های تاریخی کشور و حتی شاید دنیا جستجو کنیم متوجه می شویم که تفاوت های میان گروهی از انسان ها، سبب شده تا این مردم در محلات مجزا از یکدیگر زندگی کنند. برای مثال در کرمان محله زرتشتی ها یا محله یهودی ها یا محله مسیحی ها از یکدیگر مجزاست.
کولیوند می گوید: «در شهر بوشهر، شهروندان مسیحی، یهودی و مسلمانان شیعه و سنی همه در کنار یکدیگر هستند. نمود عینی آن نیز موجود است بطوریکه روبروی کلیسای مسیحیان، مجلسی آل عصفور قرار دارد. کمی آن طرف تر حسینیه کازرونی ها و پشت حسینیه کازرونی مسجد اهل سنت قرار دارد. در گذشته این شهر، هموطنان اهل تسنن، شیعه، مسیحی و یهودی همه با هم همسایه بوده اند و در این شهر ما شاهد هیچ گونه تفکیک محله ای نبوده ایم.»
لیان یا بخت اردشیر
وی بیان کرد: «این شعور و بلوغ بی نظیر که ما امروزه به آن "گفت وگوی تمدن ها" می گوییم در بوشهر جاری بوده و از ارزش ها و پشتوانه های اجتماعی این شهر است. این مسئله نیز یکی دیگر از فاکتورهایی هست که مدال افتخاری بر سینه بافت تاریخی بوشهر می زند.»
این پژوهشگر با معرفی بافت تاریخی بوشهر در بخشی از محلات جنوبی شهر که لیان یا بخت اردشیر نامیده می شود، گفت: «بافت قدیمی بوشهر با بافت تاریخی آن متفاوت است و بنای بافت قدیمی این منطقه مربوط به زمانی است که نخبه نظامی ایرانی یعنی نادرشاه افشار، شاهد دست به دست شدن دائم خلیج فارس در دستان پرتغالی ها، انگلیسی ها و فرانسوی ها است و بدلیل در اختیار نداشتن نیروی دریایی قوی، گروهی را مامور به ساخت بندری دست نیافتنی می کند.»
علی کولیوند اضافه کرد: «این گروه بررسی های زیادی انجام می دهند که بتوانند چنین بندری را بیابند. البته بوشهر شهر جدیدی بوده است و کارشناسان گماشته شده از سوی نادر بررسی هایی انجام می دهند و متوجه می شوند که بدلیل فاصله زیاد بین لنگرگاه و بندرگاه، کشتی های بزرگ نمی توانند وارد بندر بوشهر شوند.»
این فعال اقتصادی عنوان کرد: «در این شرایط کشتی ها در فاصله ای دورتر از ساحل قرار می گرفته اند و از آنجا با بلم، بوم و قایق های کوچک، کالاهای آن کشتی تخلیه می شده اند. در نتیجه توپی که کشتی های پرتغالی، فرانسوی و یا انگلیسی می توانسته اند که شلیک کنند به اینجا نمی رسیده و به همین علت در این بندر یک موقعیت استراتژیک خاص فراهم می شد.»
خیابانی در دل بافت تاریخی
وی اظهار کرد: «در گذشته ابتدا خانه نمی ساخته اند، بلکه اول بازار و مسجد و مدرسه را برقرار می کرده اند و با ایجاد زیرساخت ها، مردم را ترغیب می کردند تا خودشان خانه هایشان را بسازند. یعنی ابتدا کارخانه توپ سازی یا همان اسلحه سازی ساخته شد و پس از آن مردم بومی و حتی ساکنین ریشهر خانه های خود را خراب کرده و به آنجا رفته اند.»
این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به ناملایمات به بافت قدیمی بوشهر در ادوار تاریخی مختلف گفت: «اقدامات ما پیش از انقلاب در قبال بافت قدیمی در این شهر آگاهانه نبوده است. یکسری ضرورت ها و اجبارها داشته و یک سری غفلت ها و ناآگاهی ها وجود داشته اما بعد از انقلاب و خصوصا سالهای اخیر، ما نمی توانیم بگوییم که نفهمیدیم یا ندیدیم.»
کولیوند بیان کرد: «امروزه با صرف کوتاه ترین زمان امکان کسب در مورد هر مطلب ریز و درشتی وجود دارد و به راحتی می توان راجع به هر موضوع، تجربیات مختلفی از اقصی نقاط دنیا بدست آورد. اگر آن اتفاقات نمی افتاد شاید حجم تخریب ها در بافت تاریخی ما بیشتر از این می شد.»
وی با اشاره به خیابان انقلاب بوشهر که از میان بافت تاریخی بوشهر می گذرد، اظهار کرد: «تا حالا مدام می گفتیم که احداث خیابان انقلاب باعث نابودی بافت قدیم شده است؛ در حالی که در آن دوره و با روندی که در حال انجام بوده و با در نظر گرفتن اینکه نمی توانسته اند به کل بافت خدمات بدهند، اگر این خیابان هم ساخته نمی شد به یک باره همه ساکنین از بافت قدیم تخلیه می شدند و به محلات جدید و با دسترسی بهتر کوچ می کردند. دقیقا مثل همان اتفاقی که برای بازار افتاد. یعنی بازار حاج رئیس و بازار دم ارگ و دیگر بازارهای قدیمی نابود می شوند و به امثال پاساژ خرمایی تبدیل می شوند.»
مسیر را اشتباه رفته ایم
پژوهشگر بافت قدیمی بوشهر گفت: «کسی تا به حال از یک زاویه متفاوت به موضوع نگاه نکرد، در حالیکه این موضوع را دقیق آنالیز نکرده ایم. ما برای کوچکترین اظهارات خود باید سند علمی ارائه دهیم و اثراتش را نیز بررسی کنیم. نتیجه صحبت های من با قدمای شهر این است که اگرچه در آن دوره می توانستند خیلی بهتر عمل کنند، اما این که ما بگوییم که خیابان انقلاب هیچ آورده ای نداشته و فقط تخریب بافت بوده درست نیست.»
علی کولیوند معتقد است اقداماتی در حوزه گردشگری بافت قدیم انجام شده اما اثربخشی کافی را نداشته، وی در این باره می گوید: «اقدامات و جهت گیری هایی در این زمینه انجام شده و با مراجعه به هر اداره، متوجه می شوید بودجه ای برای گردشگری تخصیص داده اند. الان ستاد نوروزی در شهر به راه افتاده و ژست های خیلی خوبی می گیریم و همه هم برای این مسئله تلاش می کنند. اما وقتی این اقدامات را با میزان اثربخشی آن ها مقایسه کنیم، متوجه می شویم که مسیر را اشتباه رفته ایم. البته متهم نیستیم که کاری انجام نداده ایم بلکه متهم به آنیم که کارآیی نداشته ایم. سوال این است، کارهایی که ما انجام می دهیم چقدر می تواند برای مردم آورده به همراه داشته باشد.»
میراث فرهنگی
این دانش آموخته معماری گفت: «وقتی راجع به کلمه "گردشگری" صحبت می کنیم، به جای اینکه بار معنایی مثبت این کلمه به کمک سخنگو بیاید، معنای عکس آن به ذهن خطور می کند. مثلا اگر از مردم ساکن بافت تاریخی در مورد کلمه "گردشگری" یا "میراث فرهنگی" سوال کنید انگار تصویر شمر جلوی چشمان آن ها می آید، به این دلیل که این افراد هر گاه به میراث فرهنگی مراجعه کرده اند، با یک مانع روبرو شده اند.»
وی افزود: «سال هاست متوجه شده ایم که این بافت تاریخی بسیار ارزشمند است و می تواند برای ما آورده بسیاری داشته باشد. ولی سوال این است که برای این فهم چه کار کرده ایم؟ قالب بهبود چه در بیمار و چه در گردشگری مشخص است. بهبود همیشه با تغییر همراه است و تغییر نیز نتیجه عمل است. یعنی من باید آستینم را بالا بزنم و شروع به کار کنم. البته عمل نیز نتیجه اراده است و تا اراده ای در درون شکل نگرفته باشد، نمی توان بلند شد و حرکت کرد. اراده نتیجه احساس است. یک احساس قوی و عمیق و ناشی از عقلانیت ما، مثل احساس یک مادر که باعث می شود که ما سختی های بسیاری را تحمل کنیم. پس این فرآیند بهبود زمانی صورت می پذیرد که ما آن قالب مشخص را روی گردشگری قرار بدهیم.»
کولیوند اظهار کرد: «حکایت امروز بافت تاریخی ما مثل این است که روی تخت بیماری داشته باشیم و همه برای بهبودش تلاش کنند، اما هیچ کس علائم حیاتی بیمار را چک نکند، هیچ کس به ضربان قلب بیمار توجه نکند. یک نفر ناخنش را بگیرد، یک نفر مویش را شانه کند، یک نفر عزیزم و جانم صدایش کند، اما هیچ کس توجه نکند که این بیمار قلبش گرفته است. در واقع الآن همه ما دور و بر بافت می دویم.»
به شکل دلقک واری ادای معماری گذشته را در آورده ایم
معمار و موسس مجموعه گردشگری کهن در بوشهر با نقد نوسازی های انجام شده در محدوده بافت قدیمی گفت: «در نوسازی ما به شکل دلقک واری ادای معماری گذشته را در آورده ایم. چند هلال و یک قاب زدن و... و گردشگری که یک بار می آید و دلقک بافت تاریخی را می بیند، دفعه بعد به کسی دیدن این دلقک را پیشنهاد نمی دهد. پس ما خودمان، با حجمی از اتفاقاتی که هرساله رقم می زنیم، تیشه به ریشه گردشگری بافت می زنیم.»
این نویسنده افزود: «نوسازی، آفت بافت تاریخی است. البته با این شکل و شمایلی که ما داریم نوسازی را انجام می دهیم. هرچند بگوییم ما داریم به همان سبک می سازیم؛ اما نمی توانیم بنای جدیدی را به سبک قدیمی بسازیم. حتی اگر بنا را ساختید، تاریخ را چه می کنید؟ پس یکی از آفت های گردشگری و یکی از دلایلی که ممکن است گردشگری اصلا در اینجا بنیان نگیرد این است که هر روزه اصالت های بافت تاریخی خود را که منشا جاذبه های گردشگری است، از بین می بریم.»
علی کولیوند خاطرنشان کرد: «بخش عمده ای از این اصالت ها همین بناهای تاریخی هستند که ما هر روز تعدادشان را کمتر می کنیم. یعنی زمانی هزار بنای تاریخی در بافت قدیم بوشهر داشتیم، یا به عبارتی هزار پلاک تاریخی داشتیم. از این هزار بنا، در این چندساله فقط سیصد تا باقی ماند و این سیصد بنا نیز یکی یکی از بین می روند.»
متخصص مرمت بافت تاریخی بوشهر گفت: «برخی از این بازسازی و مرمت ها مثل پرچمدار و سمبل تلاش در بافت هستند و الگویی برای سایرین می شود. با شکست خوردن این طرح های شاخص، تمام انگیزه مردم عادی که می خواهند وارد این حوزه شوند، از بین می رود. پس به دولت توصیه می شود اگر شاهد فروافتادن یکی از پرچمداران است، باید به موضوع ورود کرد و به آن کمک کرد.»
ورود به همگردی