رودخانه زنجانرود

رودخانه زنجانرود یکی از شعب رودخانه قزل اوزن است که از شهر زنجان می گذرد. این رودخانه با طول تقریبی 120 کیلومتر از حدود سلطانیه واقع در جنوب خاور زنجان سرچشمه می گیرد و بعد از گذر از جنوب شهر زنجان در حدود روستای رجعین در کیلومتر 84 شمال باختری زنجان به رودخانه قزل اوزن می ریزد. جریان رودخانه از جنوب خاوری به شمال باختری بوده و اوایل آن زاینده رود است. حمدالله مستوفی در نزهة القلوب می نویسد که آب زنجانرود که آن را ناج رود، ماج رود، ماخ رود، ناجر رود و ناخرود خوانند، از توابع سلطانیه بر می خیزد و با آب کوههای زنجان جمع شده بر ولایت زنجان می گذرد و به سفیدرود می ریزد. طول آن 20 فرسنگ باشد و در این رود نیز از آغاز تا 10 فرسنگ زاینده است.

این رود که در خاک شهر زنجان از میان باغات جنوبی شهر می گذرد، در دو طرف بستر خود و تقریبا در تمام طول خود دره سر سبز باغات زنجانرود را تشکیل می دهد که از سلطانیه شروع و در روستای رجعین پایان می یابد و در این مسیر نه تنها باغات طرفین بستر رودخانه از آب این رودخانه آبیاری می شوند بلکه با بستن سدهای محلی موسوم به «باستیان» آب رودخانه را به جوی های منشعبه از آن هدایت می نمایند و به وسیله آن جوی ها باغات و کشتزارهای شهر را آبیاری می نماید.

در گذشته بسیار نزدیک این جوی ها در محدوده خاک شهر زنجان که از روستای سایان واقع در 6 کیلومتری شرق زنجان با باستیان های محلی شروع و در قریه کوشکان ولقع در 8 کیلومتری باختر زنجان پایان می یافت. نحوه ساخت باستیان یا سد محلی هم به این گونه بوده که مالکین باغات جنوب خاوری باستیان یا سد محلی اولیه جلو جریان آب را می گرفتند و با تشکیل دادن حوضچه های آب رودخانه را بالا می آوردند و در نتیجه قسمتی از آب زنجانرود را به نهر خراب (سایان ارخی) بسته سوار می کردند و با آن باغات و اراضی زراعی خود را مشروب می ساختند.

بعد آب زنجانرود پس از پر شدن حوضچه در بستر خود جریان می یافت و با آب های زائد از بستر رودخانه به سوی باستیان دوم (نهر رزتان) بسته که چند صد متر پایین تر از آن احداث شده بود، جاری میشد و در مبدأ نهر ورتان باز قسمتی از آب رودخانه زنجانرود سوار نهر وران می گشت و اراضی و باغات اطراف خود را مشروب می کرد و بقیه آن باز در بستر رودخانه جاری میشد. این روش تا آخر باستیان (مبدأ نهر اسحق) ادامه می یافت و به این ترتیب، کلیه باغات نهر را از آب رودخانه زنجانرود مشروب می شدند و دره سرسبز را بوجود می آوردند.