مسجد بردستان (مسجد 1000 ساله بوشهر)

در بوشهر آثار تاریخی بسیاری بر جای مانده است که یکی از آن آثار ارزشمند، مسجد بردستان نام دارد. مسجد جامع بردستان، با معماری زیبا و سنتی اش، یکی از جاذبه های گردشگری در این منطقه از ایران به شمار می رود که مورخان و کارشناسان آن را به عنوان کهن ترین عمارت متعلق به دوره اسلامی، معرفی کرده اند. این مسجد قدیمی در شهرستان دیر، در روستای بردستان، در میان گورستانی کهن و روی تپه ای قدیمی که قبرهای متعددی روی آن قرار دارد، ساخته شده است.

در مورد بنا

در نزدیکی و پیرامون مسجد می توان نشانه هایی از قبور قدیمی اسلامی را منقوش به خط کوفی و عربی که متعلق به دوران مختلف تاریخی است، در کنار قبرهای جدید مشاهده کرد که در عین بهره مندی از ارزش تاریخی، وجود گورستانی کهن را در این منطقه به اثبات می رساند. با توجه به تکه سنگ هایی که در این قبرستان بر جای مانده است، باستان شناسان قدمت آن را به قرون چهارم و پنجم هجری قمری نسبت می دهند. طرح اولیه مسجد جامع بردستان به صورت مستطیل شکل و متشکل از یک مدخل کوچک، محراب، دو اتاق جانبی و شبستانی بزرگ (شبستان ورودی) است که به گفته باستان شناسان، بنای نخستین به همت «عمر بن عبدالعزیز» ساخته شده است. البته کتیبه ای در داخل یکی از اتاق های مسجد نصب شده است که سال 825 هجری را به عنوان زمان تعمیر و بازسازی آن عنوان کرده و احتمال ساخته شدن آن در دوران قرون اولیه اسلامی را قوت می بخشد. طراح مسجد جامع بردستان، معماری مسجد را از بیرون به صورت پلانی چلیپایی (صلیبی شکل) طراحی کرده که متاسفانه در حال حاضر، سفید کاری شده است. در قسمت بالای مسجد، بادگیری بزرگ قرار دارد که در ساخت آن از روش ساخت بادگیرهای جنوب کشور، استفاده شده است. این بادگیر باعث می شود تا هوای داخل شبستان خنک و مطبوع شود. شبستان در خلاف جهت قبله و حدودا به سمت شمال به جنوب و در مساحت تقریبی 750 مترمربع ساخته شده است. بلندای مسجد از راس آن تا سطح زمین بالغ بر 5 متر است و اینگونه به نظر می رسد که سازندگان مسجد را روی صخره ای طبیعی (تپه) احداث کرده اند. از نکات جالب و قابل توجه در مورد مسجد جامع بردستان وجود یک مقبره در فضای ورودی مسجد است که روی بدنه آن کتیبه ای وجود دارد که در دو سطر مضمون آیت الکرسی نقش بسته است. در شبستان مسجد، 12 ستون به صورت دو ردیف ستون های شش تایی قرار دارد که با اجرای قوس هایی در بین آن ها، سقف را روی ستون ها قرار داده اند، به صورتی که هفت دهلیز در سقف ایجاد شده است. محراب نیز همانند بسیاری از بخش های مسجد به صورت ساده و درست در مرکز بدنه غربی مسجد ساخته شده و در بخش داخلی قوس آن مقرنس اری شده است. در بخش ورودی یا مدخل محراب می توان طرح هایی را مشاهده کرد که به شکل ستون های قیطانی و پایه های گلدانی است و روی نوارهای قیطانی، پوششی از یک ماده ی شفاف رنگ که کارشناسان احتمال می دهند این ماده کتیرا باشد، قرار گرفته است. از دیگر ویژگی های معماری در این مسجد، تعبیه دو نورگیر مشبک در قسمت پائینی محراب است که نه تنها در این بخش از مسجد وجود دارد، بلکه در گرداگرد بنا و در فاصله های نزدیک نیز نورگیرهای مشبکی کار شده است. کارشناسان نقش این نورگیرها را تامین کننده نور و نیز تهویه هوا عنوان کرده اند.
با توجه به کتیبه چوبی که طول آن برابر با 1 متر و 40 سانی متر و عرض آن برابر با 35 سانتی متر است، می توان دریافت که «حاجی ابوبکر شاه» در سال 852 هجری قمری، بنای مسجد را بازسازی کرده است. جالب است بدانید که طبق گفته اهالی بردستان، این کتیبه چوبی به دست متولی مسجد در مکانی بیرون از آن نگهداری می شود. همانگونه که پیش تر نیز بیان شد، این مسجد پس از ساخت تعمیر و بازسازی شده است که لوح سنگی در ورودی مسجد نیز از این مسئله حکایت می کند.
این مسجد فاقد تزئینات متعدد است؛ درواقع کل تزئینات خارجی بنا، طاق نماهایی است که در دیوار مسجد قرار دارد و در عین سادگی، با شکوه تمام ساخته شده و همانند میراثی گرانبها از گذشتگان به یادگار مانده است. این اثر تاریخی و گردشگری به عنوان یکی از آثار ارزشمند ملی کشور، به ثبت رسیده است.