امامزاده عبدالقهار (ع)

امامزاده عبدالقهار بنایی آرامگاهی است که در روستای ورده استان البرز واقع شده است. این بنا در قول عامه منسوب به امامزاده ابوالحسن ملقب به عبدالقهار، فرزند موسی کاظم و برادر امام رضا هست. اما احتمالا مربوط به یکی از نوادگان موسی کاظم است، چون در منابع تاریخی فرزندی به نام ابوالحسن ملقب به عبدالقهار در میان فرزندان امام موسی کاظم یافت نشد. این اثر در تاریخ 5 دی 1375 با شماره 1791 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مجموعه بنای کنونی امامزاده دارای طرح مستطیل شکل است که در راستای شمال جنوب کشیده شد. دسترسی به آن از سمت شمال میسر است. محوطه امامزاده که آرامگاه پیشینیان روستا بوده، به دلیل درختان زیبا و ارتفاع و دید به رودخانه فضای دلنشینی دارد. در گذشته، صفه محوطه با دیوار و دری چوبی از اطراف جدا شده بود اما در حال حاضر صحن و پیرامون یکپارچه هستند. سراسر جانب شرقی صفه را هم مجموعه بناهای امامزاده در بر گرفت. نخست از دری به یک محوطه سرپوشیده وارد می شویم. در سمت شرقی این محل و پشت دیوار جنوبی آن انباری قرار دارد که کلیه دیوارهای آن با سنگ قلوه ساخته شد و سقف آن با چوب تیرریزی.

در سمت جنوب رواق کوچک و انبار پشت آن، رواق اصلی مقابل حرم قرار دارد که طول آن 8/50 متر و عرض آن 3/40 متر است. پوشش رواق مزبور در جلو به صورت مسطح و تیرریزی شده و در عقب به کمک قوس های آجری و پوشش گچ انجام گرفت. تمامی عرض و نمای ضلع غربی رواق مزبور را هم در چوبی مشبکی که قسمت بالای آن قوس دار بوده، فرا گرفته است. قسمت اصلی امامزاده یا حرم آن در سمت جنوبی رواق مزبور واقع شده و به کمک دری که 1/15 متر عرض دارد، به هم ارتباط دارند. طرح حرم در داخل عبارت از یک چهار ضلعی کامل است که طول هر یک از اضلاع آن 4/60 متر و ضخامت دیوارهای آن 1/20 متر هست. دیوارهای جانبی حرم فاقد هر گونه تزئین است.

در وسط دیوار غربی حرم هم دو پنجره چوبی مشبک بر روی یکدیگر در قطر دیوار جاسازی شده بوده اند که در حال حاضر یکی به در تبدیل شد. پوشش نخستین حرم به کمک چهار فیل پوش و سپس کاربندی های روی آنها به انجام رسیده است. در حال حاضر، چهارچوب در ورودی حرم دارای طرح گل و بته های دهان اژدری است ولی دو لنگه در آن فاقد ارزش هنری هست. این در حالی است که در گذشته دو لنگه در ورودی آن نیز نظیر چهارچوب کنونی دارای تزئینات زیبایی بوده و به همین دلیل، در سال 1342 دزدان آثار تاریخی آن را همراه با ضریح چوبی می ربایند.

پس از مدتی، ضریح امامزاده و در آن کشف می گردد که در چوبی نفیس هم اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می شود. ضریح مزبور عبارت از صندوق مستطیل شکلی است به طول 2/11 و عرض 1/18 متر که دو دیواره طولی آن به وسیله چهار قاب منبت با نقش گل و بته زینت یافت. شیوه منبت کاری صندوق آن را جزو آثار ارزنده دوره صفویه قرار داده است. کتیبه بسیار زیبای صندوق بر روی دیواره عرضی آن قرار دارد که با خطی خوش کنده کاری شده است.

در مقابل ضلع غربی حرم رواق دیگری قرار دارد که طول آن 4/50 متر و عرض آن سه متر است. در ضلع شمالی آن هم دیواری به قطر 1/40 متر داشته که در ورودی در آن جای دارد. این دیوار در حال حاضر برداشته شده است. ضلع غربی این رواق را نیز سراسر در چوبی مشبکی فرا گرفته و در ضلع شرقی غرفه نیز دو پنجره چوبی مربوط به حرم قرار داشت. قدیمی ترین قسمت مجموعه مزبور عبارت از همان بنای چهارگوشه حرم است و سپس رواق های شمالی و غربی و پیش رواق شمالی به آن آفزوده شد. در سالهای اخیر، تمامی رواق های غربی حرم که کل طول بنا را در بر می گیرد و از غرب به واسطه پنجره های وسیع و مرتفع چوبی مشبک به صفه مرتبط است، به یکدیگر متصل شده و یک رواق طولی با عرض 3 متر را شکل داده اند.

هر سه دهانه بازشویی از میان پنجره مشبک به حیاط دارند. همچنین، یک در در شمالی ترین قسمت رواق به بیرون ایجاد شده است. نمای غربی بنا را در خارج سه طاق نمای وسیع که سراسر آنها را درهای ارسی چوبی مشبک پوشانیده، فرا گرفته است و با توجه به طرح و نقش درهای چوبی، در عین سادگی جلوه خاص و زیبایی دارد. در سالهای اخیر، دیواره های میان این طاق نماها با آجر و کاشی تزئین و محافظت شده است. همچنین، یک طاق نما در جنوب به طور مشابه و بدون ارسی الحاق شد.

بر فراز حرم امامزاده و روی پوشش نخستین داخلی آن، گنبد هرمی شکل به صورت گنبد رک دوازده ترک مشاهده می شود. پایه گنبد دارای طرح دوازده ضلعی بوده که طول هر ضله آن 1/55 متر و ارتفاع اضلاع دوازده گانه ازکف بام 2/20 متر است. سپس از روی اضلاع دوازده گانه، دوازده یال به طرف بالا و نوک هرم امتداد یافته که طول هر یک 6/90 متر است. قسمت پایین و بالای گنبد هم در حال حاضر با اندود ماسه و سیمان پوشیده شده است. در بالای هرم در گذشته میله ای قرار داشته که سه گوی سفید در امتداد هم بر روی آن جای گرفته بودند.