غارهای قلعه بزی

غارهای قلعه بزی شامل سه غار و پناهگاه صخره ای در حدود 25 کیلومتری جنوب جنوب غربی شهر اصفهان، در شهرستان مبارکه، شمال شرق شهر دیزیچه و شمال روستاهای حسن آباد و نکوآباد هست. این مجموعه دارای بقایای مهمی از سکونت انسان های شکارگر اواخر دوره پارینه سنگی میانی با قدمت بین چهل تا پنجاه هزار سال است که از سال 1382 تاکنون مورد بررسی و پژوهش باستان شناسان بود. این مکان ها شامل دو پناهگاه (قلعه بزی 1 و 3) و یک غار (قلعه بزی 2) هستند که در ارتفاعی بین 1800 تا 1900 متر بالاتر از سطح دریا، در طول شمالی 32 درجه و 24 دقیقه و عرض شرقی 33 درجه و 51 دقیقه و در جبهه جنوبی کوه قلعه بزی واقع شده اند.

نخستین بار، گروهی زمین شناس به سرپرستی مهدی یزدی در سال 1382 این غارها را بررسی و از سطح قلعه بزی 2 مجموعه ای از دست ساخته های سنگی و بقایای جانوری را گردآوری کردند. این پژوهشگران در تابستان 1383 در غار قلعه بزی 1 کاوش نمودند. در سال 1384 هم تیمی از باستان شناسان به سرپرستی فریدون بیگلری از بخش پارینه سنگی موزه ملی ایران به همراه پژوهشگرانی از اداره کل میراث فرهنگی اصفهان و گروه زمین شناسی دانشگاه اصفهان کاوش های جدیدی را در این مجموعه را آغاز کردند که در سال 1387 توسط هیئت مشترک ایران و فرانسه به سرپرستی فریدون بیگلری و ژاک ژوبر از دانشگاه بوردو ادامه یافت. از میان مجموعه مکان های قلعه بزی، دو مکان قلعه بزی 1 و قلعه بزی 2 در تاریخ 15/8/1384 با شماره های 13650 و 13651 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدند.

در کاوش های انجام شده در این مکان ها بقایایی چون ابزارهای سنگی، استخوان و دندان حیوانات و زغال و خاکستر یافت شد که با توجه به سالیابی مطلق تعدادی نمونه زغال، مربوط به فاصله زمانی بین 40 تا 50 هزار سال پیش هستند. در این مقطع زمانی که همزمان با اواخر دوره پارینه سنگی میانی است، انسان نئاندرتال و احتمالا انسان مدرن اولیه در ایران می زیستند. دست ساخته های سنگی این مکان طبق مطالعات فریدون بیگلری و ژاک ژوبر دارای ویژگی های دوره پارینه سنگی میانی است و تا حدودی شبیه به نمونه های مشابه در غارهای کرمانشاه و لرستان هست. اما وجود ابزارهای با تراش دو رویه در این مکان که شبیه نمونه های شرق اروپا و شمال قفقاز است، وجه متمایز قلعه بزی از سایر مکان های این دوره در ایران هست.

بررسی بقایای جانوری یافت شده در کاوش ها توسط دکتر مرجان مشکور نشان می دهد که در دوره پارینه سنگی میانی حیواناتی شامل بز کوهی، میش و آهو و همچنین اسب وحشی، گورخر، گوزن، گاو وحشی و کرگدن بوده است. شواهد قصابی لاشه حیوانات هم به صورت اثر برش ابزار سنگی در سطح شماری از استخوان ها دیده می شود و هم نتایج بررسی ریز سابیدگی ابزارها آن را تأیید می کند. در میان بقایای جوندگان آرواره یک موش خانگی (Mus musculus domesticus) یافت شده که احتمالا بقایای شکار جغد یا سایر پرندگان شکاری است و به نظر می رسد قدیمی ترین مدرک از وجود این موش در ایران باشد.

نتایج بررسی نمونه زغال های بدست آمده از اجاق های دوره پارینه سنگی میانی در قلعه بزی توسط دکتر مارگارتا تنبرگ نشان می دهد که در آن زمان درختانی چون بید یا سپیدار در امتداد زاینده رود می روییدند و جنگل های تنک پسته نیز در منطقه وجود داشته اند. ساکنان قلعه بزی از چوب این درخت ها برای سوخت اجاق های خود و همچنین احتمالا ساخت دسته های چوبی و نیزه استفاده می کردند. این مجموعه غار برای نخستین بار اطلاعات مختلفی از زندگی شکارگران دوره پارینه سنگی میانی با قدمت بیش از 40 هزار سال ارائه کرده اند. تاکنون 7 مقاله انگلیسی و 3 مقاله فارسی درباره نتایج مطالعات این غارها منتشر شد. غارهای قلعه بزی کهنترین سکونتگاه انسان در اصفهان هستند که تاکنون مورد کاوش باستان شناسی قرار گرفته اند. اگر علاقمندید که هر چه بیشتر درباره جاذبه های دیدنی مبارکه نظیر غارهای قلعه بزی بدانید، می توانید سری به راهنمای سفر به مبارکه زده و حسابی کسب اطلاعات کنید.