قلعه ضحاک

این دژ تاریخی مربوط به دوران اشکانیان، یا معبدی زردشتی و یا محلی برای پادگان نظامی محلی بوده و نام محلی آن نارین قالا است. قلعه ضحاک با بیش از سه هزار سال قدمت بر فراز کوه منفرد، از مکان های مهم اقوام مانایی مادها٬ اشکانی (پارت) و ساسانی بوده است. این قلعه در نزدیکی هشترود در استان آذربایجان شرقی واقع است و یکی از آثار تاریخی و دیدنی است که در ارتفاع 2300 متری قرار گرفته است.
مهمترین نگاره ها موجود در این قلعه، شاهینی است که پنجه بر پشت گاو زده و بسیار شبیه به میترا در آیین مهر است. این نگاره در یک فضای 121 متر مربعی به دست آمده و در کنار آن نگاره های دیگری همچون یک سرباز پارتی، سر چند شیر در حال غرش، تصویر یک ایزدبانو، تصویر یک مرد در درون گل نیلوفر یا پرتوهای خورشید، کشف شده است.

قلعه ضحاک هشترود

این قلعه در 28 کیلومتری جنوب هشترود بر بالای تونل راه آهن تهران تبریز مابین دو رود قرانقو و شورچای قرار دارد. با توجه به آثار جای مانده قدمت این قلعه از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوران تیموریان بر پا بوده و در دوره اشکانیان بسیار پر رونق بوده است. قلعه ضحاک همان قلعه اژدهاک مادهاست و آثاری هم از دیوارچینی اورارتوییان در آن دیده می شود. برج های دیده بانی اشکانی قلعه هم چنان سالم مانده اند.
در بقایای این حصار قدیمی هنوز جایگاه دروازه ای مشخص است که در اطراف آن سفال های متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد یافت شده که از قدمت آن حکایت می کند. همچنین در گوشه این قلعه بنای مکعب مستطیل شکلی بنام پاویون قرار دارد که دقیقا به دوره ساسانی و اشکانی بر می گردد. طول خارجی این بنا در جهت شمال و جنوبی حدود ده متر و عرض آن در امتداد محور عرضی نه متر است. در نمای غربی کتیبه ای تزئینی مرکب از صفحات گچبری شده به جای مانده است که به احتمال قوی پاویون قلعه را به دوره اشکانی می رساند.

داستان ضحاک

ضحاک از پادشاهان اسطوره ای ایرانیان که در شاهنامه پسر مرداس و فرمانروای دشت نیزه وران است. او پس از کشتن پدرش به ایران می تازد و جمشید را می کشد و بر تخت شاهی می نشیند. با بوسه ابلیس بر دوش ضحاک دو مار می روید. ابلیس به دست یاری او آمده و می گوید که باید در هر روز مغز سر دو جوان را به مارها خوراند تا گزندی به او نرسد و بدین سان روزگار فرمانروایی او هزار سال به درازا می کشد تا این که آهنگری به نام کاوه به پا می خیزد، چرم پارهٔ آهنگری اش (درفش کاویانی ) را بر می افرازد و مردم را به پشتیبانی فریدون و جنگ با ضحاک می خواند. فریدون، ضحاک را در البرز کوه (دماوند) به بند می کشد.

مشخصات بنای قلعه ضحاک

قلعه ضحاک با بیش از سه هزار سال قدمت از دژهای مهم اقوام مانایی و مادها بوده است. در این قلعه مخازن سنگ، آب انبار، آسیاب، سالن شورا، حمام و ده ها آثار دیگر وجود دارد. نیمی از اتاق های قلعه بی سقف در زمین کنده شده و نیم دیگر در کوه و به صورت حفره ای درآورده شده است. اغلب این حفره ها چاله آبی هم یا همان آب انبار دارند. همچنین بر دیوارهای این حفره های سنگی ، طاقچه های کوچکی کنده شده است. در داش قلعه ضحاک، تک حفره هایی نیز دیده می شود که تمام آن را در صخره های عمودی کوه کنده اند. علاوه بر این ها، آب چشمه ای که در دامنه کوه مقابل قرار دارد با فشار متوسط لوله هایی که در زمین کار گذاشته شده از روی پشته مابین گذشته و به ارتفاع قلعه می رسد. مسیر لوله آب از روی بستری که در زمین به وضوح نمایان است معلوم می گردد، به علاوه تکه های متعددی از لوله های گلی و بقایایی از قالب سنگی که با بی قیدی از بستر کنده شده است در اطراف دیده می شود. بستر لوله به عرض پنجاه سانتی متر و عمق آن حداقل یک متر بوده است . لوله های گلی تقریباً از بهم پیوستن تکه های کوچکتر تکمیل شده و در بستر قرار گرفته اند. این قلعه از تاراج و کندو کاوهای غیرمجاز در امان نبوده و فضای اطراف قلعه پوشیده از حفره هایی است که توسط غارتگران برای بدست آوردن عتیقه زیرورو شده است.
تنها بنای خارج از خاک که تقریبا سالم باقی مانده است عبارت است از یک چهار طاقی که در اثر مرور زمان پوشش طاق و یکی از پایه های آن به گفته اهالی به دست یک افسر انگلیسی (شاید همان کاشف این قعله) در زمان جنگ جهانی دوم برای یافتن کتیبه و عتیقه جات در زیر پایه طاق های آن تخریب شده که مورد مرمت قرار گرفته است. حاصل کاوش در دو فصل گذشته، کشف یک تالار وسیع با راهروهای جانبی مقادیر زیادی گچبری در طرح و نقش های متنوع که بیش تر با رنگهای اخرائی، زرد، آبی و سبز تزئین شده اند. این نقوش، شامل نقوش برجسته انسانی و حیوانی، نقوش هندسی و گل و گیاه است. مصالح به کار رفته در این چهار طاقی آجر و گچ است. این مجموعه در روی تپه ای ک با سطح نسبتا مسطح واقع شده است. از نحوه استفاده از این قلعه در دوران اشکانی و همچنین دوران پس ازاسلام، اطلاعی در دست نیست در واقع این قلعه همانند قلعه های موسوم به قلعه دختر است که نمونه هایی از آن را در فیروزآباد و همچنین ارگ بم می توان یافت همچنین این قلعه ممکن است نمونه ای از معبد آناهیتا باشد.