ابیانه

هنگامی که حرف از روستاهای تاریخی ایران باشد ناخودآگاه نظرها به سمت روستای سرخ رنگ ابیانه که در دستان کوه های کرکس محاصره شده جلب می شود. ابیانه، روستای تاریخی که در استان اصفهان قرار گرفته و به دلیل رنگ خاص و قدمت، همین طور جاذبه های تاریخی که در دل خود دارد، توریست های داخلی و خارجی بسیاری را به سمت خود می کشاند. در رابطه با قدمت روستا اثری که قدمت آن را معلوم کند در دست نیست اما برای روستای ابیانه قدمتی 1500 ساله تخمین می زنند و روستا را از کهن ترین زیستگاه های انسانی در حاشیه کویر ایران می شناسند. آثار به دست آمده در این روستا مربوط به دوره های ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار است و این آثار نشان دهنده قدمت تاریخی این زیست گاه انسانی است.

روستای ابیانه؛ روستایی به رنگ سرخ در دستان کرکس

خانه های روستای ابیانه همگی در شمال رودخانه برزرود بنا شده اند. شاید در نگاه اول، ابیانه روستایی چند طبقه به نظر برسد. نمای خارجی دیوارهای خانه های ابیانه با خاک سرخی که معدن آن در مجاورت روستاست پوشیده شده است و از آنجا که در دامنه های شیبدار ابیانه فضای کافی برای ساختن خانه های موردنیاز وجود ندارد در این روستا چنین رسم شده است که هر خانواده انبار غار مانندی در تپه های یک کیلومتری روستا، در کنار جاده و نرسیده به ابیانه ایجاد نماید. این غارها که در دل تپه ها حفر شده اند و از بیرون تنها درهای کوتاه و محقر آن نمودار است برای نگهداری دام ها و نیز آذوقه زمستانی و اشیای غیرضروری مورد استفاده قرار می گیرد.
ساکنان ابیانه به دامداری، کشاورزی و باغداری مشغول اند. بیشتر زنان در کارهای خارج از خانه و همین طور در رابطه با امور اقتصادی با مردان خود همکاری می کنند. روستای ابیانه هفته رشته قنات دارد که برای آبیاری مزارع و باغات مورد استفاده قرار می گیرد. گندم، جو، سیب زمینی و انواع میوه به خصوص سیب، آلو، گلابی، زردآلو، بادام و گردو از محصولات روستای ابیانه هستند. همچنین در سال های اخیر قالی بافی نیز در این روستا رواج پیدا کرده است و نزدیک به 30 کارگاه قالی بافی در آنجا دایر شده است. در گذشته ها گیوه بافی هم از شغل های پردرآمد زن های ابیانه بوده که امروزه تا حدی به فراموشی سپرده شده است.
مردم ابیانه به سبب کوهستانی بودن منطقه و دور بودن محل آن ها از مراکز پر جمعیت و راه های ارتباطی، قرن ها در انزوا زیسته و در نتیجه بسیاری از آداب و رسوم قومی و سنتی و از جمله زبان و لهجه قدیم خود را حفظ کرده اند. زبان مردم ابیانه از زبان های ایرانی شمال غربی که البته در طول زمان دچار تغییر و تحولات زیادی شده و اکنون فقط تعداد کمی از واژه های اصیل پهلوی در گویش آنان شنیده می شود. لباس سنتی آن ها، هنوز هم میان آن ها رواج دارد و در حفظ آن تاکید و تعصب از خود نشان می دهند، در مردان شلوار گشاد و درازی از پارچهٔ سیاه (دوید) و در زن ها پیراهن بلندی از پارچه های گلدار و رنگارنگ است. علاوه بر این، زن های ابیانه معمولا چارقدهای سفیدرنگی بر سر دارند.

آتشکده روستای ابیانه و دیگر بناهای تاریخی روستا

قدیمی ترین اثر تاریخی ابیانه آتشکده ای است به نام هارپارک که مانند دیگر بناهای ده، در سراشیبی قرار گرفته است. آتشکده ابیانه را نمونه ای از معابد زرشتی دانسته اند که در جوامع کوهستانی ساخته می شد. از دیگر آثار تاریخی روستای ابیانه مسجد جامع آن است و قدیمی ترین اثر تاریخی این مسجد نیز منبر چوبی منبت کاری است که در سال 466 هجری قمری ساخته شده است. مسجد قدیمی دیگر ابیانه، مسجد برزله است که دارای فضای دلبازی است و روی لنگه در شرقی آن سال 701 هجری قمری نوشته شده که مربوط به دوره ایلخانان است. مسجد تاریخی دیگر ابیانه مسجد حاجتگاه است که کنار صخره ای در کوهستان بنا شده و بر در ورودی شبستان آن تاریخ 952 هجری قمری مشاهده می شود. همچنین روستای ابیانه دو زیارتگاه دارد یکی مرقد شاهزاده عیسی و شاهزاده یحیی در جنوب روستا که به گفته اهالی فرزندان امام موسی کاظم بوده و زیارتگاه دیگر ابیانه هینزا نامیده می شود.

آشنایی با زیارتگاه هینزا

زیارتگاه هینزا در جنوب شرقی ابیانه در دره باریکی قرار دارد. در دل صخره ذهای این دره، تو رفتگی وجود دارد که ساختمان امامزاده در جلوی آن ساخته شده و تو رفتگی نیز همانند غاری، جزیی از ساختمان زیارتگاه شده است. ظاهرا این زیارتگاه مربوط به بی بی زبیده خاتون، بنت موسی بن جعفر (ع) است. اهالی عنوان می کنند که بی بی زبیده خاتون تحت تعقیب بوده و مردم ابیانه وی را در این اتاقک پناه داده، سپس به روستای هنجن برده اند. در هنجن نیز زیارتگاه بزرگی متعلق به ایشان ساخته شده است. زیارتگاه هینزا در واقع گذرگاه بی بی زبیده خاتون است. برخی نیز عنوان کردند که این زیارتگاه مربوط به زمان آناهیتا است. طبق باور مردم این مکان معجزه نما است و در آن مراسم خاصی برگزار می شود.

زیارتگاه شاهزاده یحیی (ع) و شاهزاده عیسی (ع)

این زیارتگاه که در شرق ابیانه در محله هرده قرار دارد، بقعه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی، برخلاف ساختمان های روستا دارای حیاط مرکزی است و آب نمای بزرگی که از شاخه اصلی نهر روستا سیراب می شود در وسط آن قرار دارد. این زیارتگاه گنبد هشت ضلعی باکاشی کاری فیروزه ای دارد. رواق حرم منقش به کتیبه هایی است که اخیرا مرمت شده است. ایوان جنوبی آن به تپه جنوبی ابیانه مشرف است. در ضریح زیارتگاه نوشته ای وجود ندارد اما در سقف بنا تاریخ های مرمت بنا و اشعار و آیاتی نوشته شده است. عنوان می شود که در پشت تخته های سقف قیمت انواع غلات چون جو و گندم در زمان گذشته را نوشته اند. منبری چوبی و قدیمی نیز در ایوان جنوبی زیارتگاه قرار دارد. این زیارتگاه در سال 1386 توسط اهالی ابیانه و جمع آوری مبالغ میلیونی بازسازی شده است.

مساجد

روستای ابیانه 11 مسجد دارد که یکی از این مساجد قدیمی به نام مسجد جامع ابیانه (ملقب به میان ده) شناخته می شود. این مسجد در محله «میون ده» (میان ده) قرار گرفته و دارای دو شبستان است که شبستان قدیمی آن به وسیله دری کوتاه به کوچه اصلی راه دارد. کف آن شبستان چوبی است. در دیوار جنوبی این شبستان، محراب چوبی قدیمی قرار دارد که جزو آثار تاریخی با ارزش روستای ابیانه است و تاریخ ساخت آن به سال 477 هجری قمری بر می گردد. روی این محراب نقش گل و بوته کنده کاری شده و با خطوط برجسته کوفی سوره «یس» در آن حک شده است. برخی نیز عقیده دارند به خط میخی نیز نوشته دارد. این مسجد منبری چوبی دارد که مربوط به دوره سلجوقیان است و تاریخ ساخت آن 466 هجری قمری را نشان می دهد. بر روی این منبر نقوش گل و بوته، گل هشت پر و کتیبه هایی به خط کوفی وجود دارد. در ورودی مسجد نیز با نقش گل و بوته و خطوط برجسته، کنده کاری شده است. این در، یک بار مورد سرقت قرار گرفته است. شبستان جدید این مسجد سالن بزرگی است که در محوطه میانی آن نورگیری در سقف قرار گرفته است. در این سالن ستون هایی با سرستون کنده کاری شده قرار دارد. سقف این سالن به صورت تخته پوش از چوب گردو است که با نقوش منظم هندسی قاب بندی شده است. این سقف از نوع کرکس پوش است (به شکل بال گسترده کرکس است) و بر روی آن کتیبه هایی از آیات قرآن وجود دارد.

سوغات ابیانه

بومیان ابیانه با باغداری، دامداری و قالیبافی روزگار می گذرانند. قالی های بافته شده در ابیانه از معروف ترین ها در منطقه است که با نقش و رنگ خاص خود توجه اکثر گردشگران تورمسافرتی ابیانه را به خود جذب کرده و مشتریان خاص خود را در بین مسافرین تورهای یک روزه بدست آورده اند. همچنین میوه های خشک، لواشک و آلو از سوغات های پرطرفدار روستای ابیانه هستند.
از دیگر جذابیت هایی که می توان در تور مسافرتی ابیانه با آن روبه رو شد پوشش خاص اهالی این روستاست. ابیانه جدای از جذابیت های بصری فوق العاده، روستایی است مملوء از آرامگاه ها و پوشش زنان و مردان آن جذابیت بازدید از ابیانه را چندین برابر کرده است.