مسجد جامع عتیق شیراز

مسجد جامع عتیق کهن ترین مسجد شیراز بوده و مسجد جمعه یا آدینه نیز نامیده می شود. بنای اولیه این مسجد در سال 281 هجری قمری و در زمان عمرو لیث صفاری ساخته شد. بعدها شاه اسحق اینجو در سال 752 هجری قمری ساختمانی را در میان مسجد بنا کرد که آن را خدایخانه یا دارالمصحف می نامند و مکان نگهداری قرآن مجید و مکان تلاوت آن بوده است. کتیبه سنگی آن از نمونه های ارزنده هنر خطاطی به شمار می رود. این کتیبه به خط یحیی الجمالی الصوفی، خطاط نامدار زمان شاه اسحق نوشته شده و حاوی جملاتی در شان قرآن مجید است. این مسجد اولین هسته مذهبی در شهر شیراز بوده که جدا از عملکرد مذهبی، نقش اجتماعی سیاسی نیز داشته است. به همین دلیل دارای 6 ورودی در اضلاع مختلف بوده که مهمترین آن ورودی ضلع شمالی است که در دوره صفویه بازسازی گردید.

در سمت جنوب این مسجد دیواری قرار گرفته که به دیوار ندبه مشهور است. برای تمایز این دیوار با سایر دیوارها علامت تک پیک یا سرو به صورت کاشی کاری آبی رنگی مشخص شد. گفته می شود این دیوار محلی بوده که براق در هنگام عروج پیامبر از آن حرکت کرده است. وسط حیاط مسجد هم دارالمصحف یا خدای خانه یا کعبه ثانی یا بیت المقدس یا دروازه زمان قرار دارد. عمارت خدایخانه و ایوان های آن دارای 12 متر طول و 10 متر عرض است و مساحت اتاقی که در وسط آن قرار گرفته ، به ابعاد 8 متر طول و 6 متر عرض است و از سنگ و گچ ساخته شد.

در ضلع شرقی و غربی این اتاق دو سنگ مشبک قرار دارد و در دو ضلع جنوبی و شمالی آن هر کدام یک در ورودی است که بر روی در ضلع شمالی خاتم کاری صورت گرفت. در چهار گوشه خدایخانه چهار ستون مدور مغازه مانند وجود دارد که نمای بیرونی آن از سنگ های مکعب شکل آجر مانند است و لا به لای آن سنگهای رنگین بکار رفته و با گچ نصب شده است. روی سنگهای ازاره پایین نیز نقش و نگارهایی دیده می شود. بر بالای این عمارت کتیبه هایی به خط ثلث شامل اشعار عربی در وصف قرآن نوشته شده و اساس این ساختمان فقط برای کتابت قرآن بود، زیرا در زمانهای قدیم چاپخانه وجود نداشته است. لذا این عمارت برای کاتبان و حافظان قرآن در سال 752 هجری قمری و در زمان شاه شیخ ابواسحاق اینجو ساخته شد و تنها یکبار مرمت گشت.

در زمانهای بسیار قدیم که سفر حج توسط کاروان انجام میشد و حجاج حدود 2 ماه در راه بودند، امکان ارسال روحانی همواره موجود نبود و به دلیل پیچیدگی مراحل حج از مسجد عتیق به عنوان مسجد الحرام و خدایخانه به عنوان کعبه استفاده میشد تا آموزش کامل و عملی به حجاج داده شود. در این عمارت یک جلد قرآن 30 پاره جزء به جزء مربوط به دوره شاه اسماعیل صفوی که در گوشه تمام صفحات آن نوشته مسجد جامع عتیق و چند قرآن تک جزئی وجود داشته است. اکنون تمام این قرآن ها در موزه پارس شیراز نگهداری می شوند.

در مغرب سردر جنوبی هم شبستان بزرگ و جدیدی ساخته شده است. این شبستان دارای یک منبر دوازده پله ای از جنس آهن و سنگ مرمر هست. محراب زیبای آن نیز در سمت راست منبر قرار دارد. روی دیوارها و محراب آن 13 آیه و احادیث نبوی بر روی کاشی با خط ثلث و نسخ نوشته شده است.