کوه سهند

سهند بعد از سبلان یکی از بزرگترین و مهم ترین کوه های آذربایجان و همچنین از معروف ترین کوه های آتشفشان و خاموش ایران است. قله آتشفشانی خاموش سهند میان جلگه آذربایجان قد علم کرده است و این کوهستان خاموش که به آرارات، البرز و سبلان شباهت دارد، بین دو توده خروجی البرز و ارمنستان به وجود آمده است. ارتفاع متوسط کوه سهند 1400 تا 2200 متر بوده که در آن بریدگی های سخت، دامنه هایی با شیب تند با تنگه های باریک و رشته کوه ها کشیده شده در موازات هم به وجود آمده است.
سهند در تمام سال پوشیده از برف است و دامنه های آن در همیشه گل لاله، ریحان و لاله واژگون دارد. کوهستان سهند از مجموعه کوه های آتشفشانی تشکیل شده که دریاچه کوچکی که خاص این کوهستان هاست در دامنه های آن به چشم می خورد. از مهمترین دریاچه ها می توان به آلمالوگلی، قور گل آیقرگلی، نادر گلی، گین گلی و قوچ گلی اشاره کرد. کوه سهند با 130 هزار هکتار مراتع ییلاقی علاوه بر سرسبزی دارای گونه های گیاهی خوش خوراک مثل شبدر و یونجه بوده و دامنه های آن مرتع و چراگاه بسیار مناسبی برای دام های دامداران، ایلات و عشایر منطقه است. دامداران منطقه و عشایر استان های آذربایجان شرقی و غربی هر سال برای ییلاق و تعلیف دام به دامنه های کوه سهند کوچ می کنند.
دامنه های این کوه به علت داشتن گل های فراوان بهترین محل جهت تولید عسل بوده و عسل تولید شده در این منطقه از شهرت ویژه ای برخوردار است. سرمای زیاد در طول مدت زمستان و برف زیاد در این کوه مانع رشد درختان و درختچه ها شده ولی تیره های مختلف گیاهی که همگی به صورت علفی پایا و یک ساله هستند در مراتع و چمن زارهای سهند به وفور یافت می شود.

قله های رشته کوه سهند

سهند در زمره رشته کوه های البرز است که در شمال مراغه و از غرب به شرق کشیده شده و دهانه قله جام داغی مغرب و شرق بی اندازه پاره شده است و در سمت جنوب سوار بر جلگه مراغه بوده و بعد از قوچ گلی داغ (3707) از همه بلندتر است. قله جام داغلی در میان مردم به بلندترین قله سهند معروف شده است ولی به تحقیق قله قوچ گلی داغ از تمام قلل سهند بلندتر است. در فاصله 5 کیلومتری جام داغی در روی یک خط کوهستانی و در سمت غرب آن قله سهند به نام هرم داغ قرار گرفته که 3562 متر ارتفاع دارد. معروفترین قلل مرکزی سهند چماقلو داغ، شکر داغ، قوچ گلی داغ، یانخ داغ و درویشلر داغی نام دارند که دره های با صفای بایندر و شاه یوردی را به وجود آورده اند. همچنین چند قله مرتفع در این منطقه قرار دارد که بلندی 17 قله آن از 3000 متر بیشتر است. از شهر تبریز 8 قله سهند که ارتفاع آنها بیش از 3200 متر است به نمایان است. سلطان داغی در غرب، کریم داغی و لیقوان داغی در شرق و کمال داغی و قوچ گلی در شمال آن قرار گرفته اند.
کوه های جام، سهند، سلطان، دمیرلی، آغ داغ، موتال داغی، شیر داغی، حرم داغی، گیرو داغی، آتاشان، درویش و کمال از مهم ترین قلل رشته کوه سهند محسوب می شوند.

آب و هوای سهند

ناحیه کوهستانی سهند از آب و هوای سرد برخوردار است. میزان بارش باران در این منطقه بین 300 تا 600 میلیمتر در سال است. می توان گفت منطقه سهند از نظر تقسیم بندی آب و هوایی در ردیف مناطقی است که ارتفاع آنها بیش از 2000 متر است از این رو تابستان های ملایم و زمستان های سرد و طولانی از خصوصیات آن است.
با توجه به وجود کوهستان آتشفشانی سهند که نوع خاصی از اقلیم را در آذربایجان به وجود آورده است دانشمندان علم هواشناسی در مورد اقلیم سهند و قلمرو آن نظراتی چند ابراز داشته اند کوپن koepen دانشمند کلیما تولوژیست اتریشی درون پهنه آذربایجان را در شعاع کوهستان سهند و سبلان کلیمای (DF) معین کرده است یعنی آب و هوای بارانی و مرطوب و خیلی سرد که زمستانش طولانی و نیمه خشک است. در این کوهستان جنگل وجو ندارد ولی سراسر آن پوشیده از مراتع عالی و غنی است.
هانری پابو H.pabau دانشمند فرانسوی، تورنت وایت Thornt wait کلیما تولوژیست آمریکایی و دومارتون Demarton محقق فرانسوی درباره اوضاع اقلیمی سهند نظراتی ابراز داشته اند.

رودخانه هایی که از سهند سرچشمه می گیرند

ارتفاعات برف گیر سهند در قسمتی از مرکز فلات آذربایجان یکی از بزرگترین منشا سرچشمه رودخانه های متعددی است که حیات و زندگی روستایی و عشایری را تداوم بخشیده است. روی هم رفته از کوهستان سهند 19 رودخانه دائمی و 4 رودخانه فصلی سرچشمه می گیرند قسمتی از آب این رودخانه ها از طریق دره قرانقو و رود قزل اوزن به دریای خزر وارد شده و بخشی از آب های این کوهستان به سوی دریاچه ارومیه جریان دارد. در حوضه آبگیر دریاچه ارومیه این رودخانه ها از سهند سرچشمه گرفته و جریان دارند.
رودخانه اوجان چای: که از شهرستان بستان آباد از دامنه های شمالی سهند به سوی آجی چا (تلخه رود) جریان دارد.
سید آواچایی: که از دامنه های شمالی سهند سرچشمه گرفته و به آجی چایی می ریزد.
لیوان چایی (رودخانه لیقوان): که از کوه های منطقه لیقوان و سهند شمالی سرچشمه گرفته و از شهرهای باسمنج و تبریز می گذرد.
زین جنابچایی (رودخانه زینجناب): که از کوه های شمال غربی سرچشمه می گیرد و پس از سیراب نمودن روستاهای چندی به دریاچه ارومیه می ریزد.
اسکو چایی (رودخانه اسکو): از جبهه شمال غرب و از دشت زیبای ارشد چمنی سرچشمه گرفته و پس از مشروب کردن اراضی و باغات منطقه دره اسکو به دریاچه ارومیه می ریزد.
توفارقان چایی (رودخانه دهخوارقان پا آذرشهر): که از قسمتهای غربی سهند سرچشمه گرفته و پس از سیراب کردن اراضی آذرشهر و گوگان به دریاچه ارومیه می ریزد.
قالاچایی (قلعه رود عجب شیر): که از ارتفاعات جنوب غربی سهند جریان یافته اراضی و باغات عجب شیر و شیشوان را مشروب می سازد و به دریاچه ارومیه می ریزد.
صوفی چایی مراغه: که پر آب ترین و مهمترین رودخانه سهند در شهرستان مراغه است از دامنه های جنوبی سهند جریان یافته شهر مراغه و بناب و روستاهای آن را مشروب می سازد.
موردی چایی: بطول 100 کیلومتر از دامنه های جنوبی سهند و از دره بایندر سرچشمه گرفته روستاهای متعددی را سیراب می سازد سپس از جنوب مراغه و ملکان گذشته به دریاچه ارومیه می ریزد.
لیلان چایی: از دامنه های آق داغ سهند جریان یافته در حوالی میاندوآب و پس از مشروب کردن آبادی های چندی به رودخانه زرینه رود می ریزد.
قرانقوچای: که از دامنه های شرقی سهند سرچشمه گرفته پس از عبور از شهرستان هشترود به رودخانه قزل اوزن در شهرستان میانه وارد می شود که جزو حوزه آبریز دریای خزر است.