حافظیه شیراز (آرامگاه حافظ شیرازی)

حافظیه محل خاکسپاری حافظ شیرازی در شیراز است. این بنا به فرمان رضا شاه به علی اصغر حکمت، وزیر آموزش و پرورش وقت و بر پایه طرحی از آندره گدار طراحی و بازسازی شد. مجری آن هم علی ریاضی، رئیس اداره آموزش و پرورش فارس و سرپرستش علی سامی بود. مقبره حافظ و پیرامونش پیشتر با نام «تکیه حافظ» شناخته میشد. حافظیه در جنوب دروازه قرآن، در حاشیه شمالی شیراز و در ابتدای خیابان گلستان واقع شده است.

مکانی در شمال شهر شیراز که از ساحل شمالی رودخانه خرم دره در شمال دروازه اصفهان فعلی آغاز میشده و تا دامنه کوه چهل مقام امتداد می یافته را «مصلا» می نامیدند. این مکان از قدیم مورد احترام مردم شیراز بوده تا جایی که بسیاری از مردم رسوماتی مانند نماز جماعت، نماز عید فطر و قربان را در این مکان به جا می آوردند و عده ای نیز مردگان خود را برای آمرزش در این مکان به خاک می سپردند. آرامگاه حافظ نیز در شمال این دشت جای دارد. حافظ را در کت شیراز یا مصلای شهر به خاک سپردند و نخستین کسی که بر مقبره حافظ نام «حافظیه» را می نهد، اوحدی بلیانی است.

در سال 856 ه‍.ق و حدود شصت و پنج سال پس از درگذشت حافظ، فرماندار تیموری فارس، ابوالقاسم میرزا بابر بن بایسنقر وزیر خویش شمس الدین محمد معمایی را فرمان داد تا بنایی گنبد مانند را بر روی قبر حافظ در باغ مصلی بنا کند. در قسمت جلوی باغ نیز حوض بزرگی را بنا کرد که از نزدیک رودخانه رکن آباد پر شده بود. این بنا دو بار ترمیم شد؛ یک بار در زمان شاه عباس اول صفوی و دیگر بار به دستور نادر شاه افشار که هر دو نوبت بر اثر فالی گرفته شده از دیوان حافظ بود. در سال 1187 ه‍.ق هم کریم خان زند محوطه را بزرگ و محصور کرد. وی تالاری طاقی بنا کرد که چهار ستون سنگی بزرگ در شمال و جنوب و دو اتاق بزرگ در شرق و غرب داشت.

این ساختمان بطور مؤثری محوطه را به دو بخش جداگانه نارنجستان در قسمت جلویی و قبرستان در قسمت پشتی تقسیم کرده است. مقبره حافظ در بیرون و پشت این بنا و در وسط قبرستان واقع شد. کریمخان در بالای قبرش تخته سنگی مرمر به درازای 270 و پهنای 80 و بلندی 40 سانتیمتر قرار داد که هنوز هم وجود دارد. روی این تخته سنگ دو غزل از حافظ به خط نستعلیق توسط خطاط حاجی آقاسی بیگ افشار آذربایجانی نوشته شده است. ساخت و سازهای بعدی در این محوطه را عمدتا والیان مختلف فارس انجام داده اند.

یکی از ویژگی های معماری این مجموعه، غلبه فضا بر جسم ساختمان است به گونه ای که با سفارش ساخت 24 ستون دیگر از سوی گدار تقریبا بخش عمده عملیات اجرایی ساختمان انجام شد. از این 24 ستون جدید، 8 ستون برای زیر گنبد و 16 ستون برای ایوان جدا کننده در نظر گرفته شد. سقف گنبد شبیه کلاه درویشان طراحی شد که وارستگی شان از سوی حافظ ستوده شده است. گزینش مس به جای فلزات گرانبها برای پوشش سقف نشان از برگرفتن دل از وابستگی ها و دلبستگی های دنیایی و مادی است که به مرور زنگار می گیرد. نمای داخلی گنبد طرحی از گنبد مینا شد. هشت ستون هم نگاه دارنده گنبد هستند که نشان از سده روزگار حافظ دارد. عدد بیست ستون در معماری ایوان نیز احتمالا اشاره به سده احیای حافظیه داشته باشد. بکارگیری چهار ستون کریمخانی و سنگ قبر قدیمی و عناصر معماری زندیه در طرح جدید هم نشان دهنده دلبستگی و توجه گدار به معماری و روزگار حکومت زندیه است.