زندان اسکندر (مدرسه ضیائیه)

مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر) مربوط به سده 7 است و در بافت تاریخی محله فهادان در شهر یزد واقع شد. این اثر در تاریخ 23 اسفند 1346 با شماره ثبت 770 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. زندان اسکندر یا همان مدرسه ضیائیه در حقیقت مدرسه ای است با حدود 10 قرن قدمت. این بنا در سال 631 هجری قمری توسط عارف معروف ضیاءالدین حسین رضی بنا گردید و در سال 705 ه‍.ق توسط پسرانش مجد الدین حسن و شرف الدین علی تکمیل گردید. از بخش های این بنا میتوان به وجود چاهی با قطری حدود 4 متر در وسط حیاط این مدرسه اشاره نمود که به سردابی به عمق حدود 7 متر منتهی می گردد. ارتفاع گنبد این بقعه به 20 متر می رسد و دارای گچبری ها و تزئینات زیبایی با آبرنگ طلایی و لاجوردی بوده که بخش اعظم آن از بین رفته است.

در مورد این بنا روایت هایی مطرح بوده که قدمت ساخت آن را به زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران نسبت می دهد. از این بنا به عنوان زندان استفاده می گردیده که بعدها تغییر کاربری داده و به عنوان مدرسه مورد استفاده قرار گرفته است. این مدرسه در چهار مرحله ساخته شد. نخست، گنبد خانه کهن آن هم زمان با حمله مغولان برای آرامگاه ساخته شده و مدرسه هم نبوده است. دویست سال پس از آن و در اوایل سده دهم، نوه سازنده نخست گنبد در کنار آن این مدرسه را می سازد و آن را مدرس این مدرسه می کند. اینجا هم خانه مدرس داشته که بخش اندکی از آن پیداست. برخلاف خانه مدرس ابراهیم خان کرمان که از درون مدرسه بدان راه می یابند، در این از همان هشتی میتوان به خانه مدرس راه یافت. میانسرا افزون بر ایوانچه جلوی حجره ها چهار ایوان بلندتر دارد که آن را چهار ایوانی کرده است.