موزه هنرهای معاصر تهران

موزه هنرهای معاصر در خیابان کارگر شمالی و غرب پارک لاله تهران واقع شده است. این موزه در سال 1356 شمسی توسط کامران دیبا و با حمایت فرح دیبا با مساحت 8500 متر مربع ساخته شد. مساحت بنای موزه حدود 5000 متر مربع است. در موزه هنرهای معاصر میتوان سیر تغییر و تحول هنر معاصر را در یک زمان به خصوص مشاهده کرد. این موزه دارای 9 گالری و کتابخانه تخصصی است که میتوان در آن کتابهای تخصصی در زمینه های مختلف هنری را پیدا کرد. این موزه شامل بخشهای مختلفی نظیر امور هنری، کتابخانه تخصصی، روابط بین الملل، امور اداری، سمعی و بصری، روابط عمومی، سینما تک، مراقبان، حراست، راهنماهای هنری، آرشیو آثار هنری، خدمات نمایشگاهی، دبیرخانه دائمی تمایشگاه ها، فروشگاه کتاب و کافی شاپ است. کتابخانه تخصصی این موزه هم دارای 5000 کتاب تخصصی به زبانهای مختلف فراسی و غیرفارسی هست. این کتابخانه در انتهای شیب راهی که به قسمت امور اداری و هنری می رسد، قرار دارد.

کامران دیبا، معمار و نقاش برجسته که پسر عموی فرح دیبا بود، به فکر مکانی برای ارائه و نمایش آثار هنر معاصر ایرانی و خارجی افتاد. او میگوید که در سال 1345 ایده اولیه ساخت چنین موزه ای صورت گرفت در حالی که قبل از آن در این مورد با فرح دیبا بسیار صحبت کرده بود. فرح دیبا شخصی بود که به هنر مدرن و نوین علاقه بسیاری داشت و به همین دلیل، به افراد حکومتی آن زمان پیشنهاد میداد که به جای خریدن اشیای قدیمی، اشیای مدرن را خریداری کنند. درودی، نقاش ایرانی نیز از فرح پهلوی خواست که مکانی را برای نمایش آثار هنری برپا کند. به همین دلیل، فرح پهلوی برای ایجاد چنین مکانی علاقه بیشتری پیدا کرد.

در دهه 50 به دلیل افزایش قیمت نفت، میزان پول در خزانه دولت بسیار شد و از طرفی فرح دیبا و محمدرضا پهلوی در تلاش برای ایجاد جایگاه بالای ایران در میان دیگر کشورها و تمدنها از طریق نشان دادن هنر مدرن ایران بودند. از این رو، موزه هنرهای معاصر، پارک لاله، هتل لاله و موزه فرش را می سازند. فرح دیبا در ابتدا ساخت چنین موزه ای را با امیر عباس هویدا و محمدرضا شاه پهلوی در میان گذاشت و این موضوع را مطرح کرد که خرید اشیای مدرن و سنتی باید زمانی که خرانه پر می شود، صورت گیرد. در ادامه این موضوع ساخت موزه هنر قرار بر این شد که دو موزه یکی برای هنرهای مدرن و معاصر و دیگری برای نمایش هنر فرش ایرانی در پارک لاله ساخته شوند. قرار بود نمونه ای از این موزه در شیراز نیز توسط معمار فنلاندی به نام الوار آلتو بنا گردد که به دلیل همزمان شدن با انقلاب انجام نشد.

کامران دیبا در ابتدا مسئول شد تا اشیا و آثار هنری را از خارج به ایران بیاورد. در کنار چنین مسئولیتی، او به همراه همکارانش به طراحی این محل پرداختند، طراحی که با توجه به فرهنگ ایرانی و همچنین هنر معاصر باشد. برای ساخت این محل 7.2 میلیون دلار در نظر گرفته شده بود که آن را دفتر مخصوص شهبانو تامین کرد. ساخت این موزه در سال 56 تمام و در 22 مهر همین سال و هم زمان با تولد فرح دیبا در حضور افراد بسیاری افتتاح شد. در بین افرادی که برای افتتاح موزه هنرهای معاصر حضور داشتند، می توان به رئیس موزه اشتدلیک آمستردام و رئیس موزه گوگنهایم اشاره کرد که رئیس موزه گوگنهایم بعد از بازدید از این موزه از دیدن آن بسیار شگفت زده شد و گفت که این موزه را میتوان جزئی از بهترین و زیباترین موزه های دنیا دانست.

معماری این موزه بسیار زیبا و خاص است به گونه ای که در آن هم از معماری سنتی ایران و هم از عناصر مدرن و فلسفی استفاده شد. از جمله عناصر معماری سنتی ایرانی که در اینجا بکار برده شده، میتوان به چهارسو، هشتی و گذرگاه اشاره کرد. همچنین میتوان در نمای این ساختمان بادگیرهایی که در قسمت مرکزی و کویری ایران استفاده می شود را دید. کامران دیبا چنین بنایی را از آثار معماران بزرگی همچون لوید رایت و لوکوربوزیه و همچنین موزه هنرهای مدرن نیویورک، فوندانسیون مگ و آثار لوئی کان الگوبرداری کرد. او اظهار می کند که چنین اثری با چنین معماری را نمیتوان در هیچ یک از کشورهای مسلمان نشین نظیر ترکیه پیدا کرد.

مصالح بکار برده شده در بنای این موزه، سنگ و بتن است. این ساختمان به دو قسمت حیاط میانی و فضای بسته تقسیم می شود. فضای مارپیچ و چرخشی در واقع همان فضای بسته است که طراحی مدرنی دارد و میتوان با یک شیب بسیار کم به سمت پایین حرکت کرد. این مارپیچ دارای 7 فضا است که هر کدام از آن ها یک گالری یا نگارخانه نامیده می شوند. این فضاها به یکدیگر توسط راههای شیبداری وصل شده اند. به طور کلی این گالری ها بسیار شبیه به هم هستند به جز دو گالری شماره یک و پنج که نسبت به بقیه بسیار متفاوتند. نگارخانه شماره یک سرسرایی است که در بالای آن 4 بادگیر و نورگیر بزرگی بر روی سقف بسیار بلندی قرار دارد. همچنین شکل کلی آن به صورت 8 ضلعی نیمه منظم است.

این سرسرا به دیگر قسمتها، گالری های بعدی، رستوران و کتاب فروشی متصل بوده و این خود نشان دهنده اهمیت این فضا است. بازدید کنندگان بازدید خود را از این سرسرا شروع می کنند و در همین جا نیز به پایان می رسانند. میتوان در اینجا مجسمه های برنزی را دید که متعلق به پرویز تناولی هستند. میتوان محوطه و فضای بازی که در این موزه در نظر گرفته شده را نمونه بسیار خوبی برای طراحی چنین فضاهایی دانست. ورودی هایی که برای این موزه در نظر گرفته شده، یکی از طرف خیابان کارگر و ورودی اصلی و دیگری از طرف پارک لاله است که به منظور کارهای خدماتی از آن استفاده می کنند.