ویژگی های مجسمه شاپور اول| پیکره ای ایستاده بر دهانه غار

آیا تا به امروز سفر به بیشابور را تجربه کرده اید؟ از دیدنی های بی شمار آن لذت برده اید؟ تاریخچه ساخت مجسمه شاپور اول را دیده یا خوانده اید؟ از ویژگی های مجسمه شاپور اول چه می دانید؟ با خواندن این مطلب هر چه بیشتر درباره محل قرارگیری مجسمه شاپور اول اطلاعات بدست می آورید. استان فارس دومین شهر توریستی و یکی از استان های تاریخی کشور به شمار می رود که در خود بناهای تاریخی زیادی را جای داده است. در نوشته های گردشگران بسیاری به روشنی ذکر شده که در ایام بهار حتی نوعی خزه بر روی پوشش های سنگی این شهرستان شکل می گیرد. شهرستان کازرون که یکی از توابع استان فارس محسوب می شود که با بیش از 300 اثر تاریخی ثبت شده، ظرفیت عظیمی برای گردشگران رقم زده که می توانند در سفر به این شهرستان، دوران های مختلف تاریخی را مشاهده کنند. گردشگران با حضور در شهرستان کازرون انگار در تاریخ قدم خواهند زد. شهر تاریخی بیشاپور با غار شاپور، دریاچه پریشان، نرگس زارهای مختلف فقط گوشه ای از زیبایی های شهرستان کازرون است که گردشگران نوروزی را به تماشای خود فرا می خواند.

شهر بیشاپور

بیشاپور یکی از دیدنی های زیبای سرزمین مادری ماست که در غرب کازرون جای گرفته و در عصر ساسانیان ساخته شده است. این شهر با مساحت تقریبی 200 هکتار وسعت از شهرهای مهم دوران خود محسوب می شد. این شهر از قدیمی ترین شهرهایی بوده که تاریخچه ساخت آن به صورت مکتوب در سنگ نوشته ای موجود است. شهر بیشاپور مرکز ایالت و کوره اردشیر خوره بوده و تا قرن هفتم هجری آباد و مسکونی بوده اما پس از آن ویران شده که البته گنجینه ای از آثار ارزشمند ساسانی مانند معبد آناهیتا به جای ماند. بیشاپور به روش یوناینان که توسط هیپوداموس خلق شد در زمینی مستطیل به گونه ای طراحی شد که چهار دروازه و دو خیابان آن یکدیگر را قطع می کردند. یکی از خیابان ها در جهت شمال به جنوب و دیگری شرق به غرب بوده و هر کدام در انتها به یکی از دروازه های شهر منتهی می شده است. دروازه غربی ورودی اصلی شهر بوده است. ما باید قسمتی از راه را کوهپیمایی کنیم تا چهره پر صلابت شاپور اول را ببینیم. راه سختی است اما برای عاشق راه و بیراهه معنایی ندارد، هر چه باشد با دل و جان می پیماید تا رخ دلدار را ببیند. پس برای ما که شیفته فرهنگ و هنر ایرانیم، راه رسیدن به محل قرارگیری مجسمه شاپور اول نباید دشوار باشد.

مجسمه شاپور اول بر دهانه غار شاپور

از بیشاپور تا روستای کشکولی را باید با ماشین طی کنیم و سپس از کوه بالا رفته تا به دهانه کوه برسیم. در میان ورودی غار مجسمه ای بلند بالا و با هیکلی درشت و قوی ایستاده که چشمانش به جلو خیره شده، دیده می شود. سالیان سال است که بر فراز و بلندای کوهی مردی بلند قامت و استوار، باصلابت و مقتدر، نگهبان غاری است و از بالا مردان و زنان سرزمینش را نظاره می کند. او شاپور اول می باشد. مردی از تبار ساسانیان که بر دهانه ورودی غار شاپور در تنگ چوگان ایستاده و با گذشت قرن ها همچنان با پیکره ای سالم و پابرجا ایستاده است.ویژگی های مجسمه شاپور اول یکی از از بهترین هنرهای تصویری عصر ساسانی بوده که خوشبختانه تاحدودی سالم مانده است. از هیبت و عظمت مجسمه پاهایت سست می شود و حس می کنی که بدون اجازه نباید وارد غار شد و همه این سال ها او از این غار محافظت می کرد. پیکره ای با بالاتنه درشت و کلاه کنگره دار. به پای مجسمه که می رسید از عظمتش خود را موجودی کوچک می پندارید که به دیدار بزرگی آمده تا برایتان از روزگارش بگوید.

غار شاپور

در دهانه غار محل قرارگیری مجسمه شاپور اول می باشد و به همین دلیل این غار به نام شاپور معروف شد. این تندیس زیبا که حدود هفت متر ارتفاع دارد، حاصل تراشیده شدن ستون سنگی موجود در غار می باشد. از ویژگی های مجسمه شاپور اول این است که تنها مجسمه سنگی بازمانده از دوران باستان که با وجود گذشت 1700 سال کماکان پابرجاست. تعدادی سفال عصر ساسانی درون غار پیدا شده که دلیل این قدمت گذاری توسط محققین می باشد. این غار در فاصله ای نزدیک به شهر تاریخی بیشاپور و نقوش برجسته تنگ چوگان قرار گرفته است. وزن تقریبی مجسمه 30 تن است و از شاهکارهای هنر ساسانی محسوب می شود. دو غار دیگر در اطراف این غار وجود دارد اما دهانه غار شاپور بزرگتر از آن هاست و غار شاپور از 4 گذرگاه بزرگ، 5 گذرگاه کوچک، 4 مسیر فرعی و 3 تالار تشکیل شد. ابتدای فضای داخلی غار عریض و هرچه به عقب می رویم تنگ تر می شود. دو حوض سنگی در کنار هم در میان غار ساخته شده که برای جمع آوری آب هایی که از سقف غار می چکد، می باشد. ابعاد حوض ها متفاوت است و آبراهه ای آن دو را بهم مرتبط می سازد. کمی دورتر از این حوضی نعلی شکل را خواهید دید. درون غار بعد از دو حوض اولی که با مجسمه عظیم شاه حدود 80 متری فاصله دارد، بسیار تاریک و نمناک می شود. در قسمت های مختلف غار حرارت، رطوبت، رسوبات آهکی متفاوت است واین تنوع زیبایی شگفت آوری را درون غار خلق کرده اند.

بازدید از مجسمه شاپور اول

در تاریخچه ساخت مجسمه شاپور اول آمده که تندیسی به ارتفاع 7 متر و با پهنای دو متر که تاجی کنگره دار بر سر دارد و انبوهی از موهای موجدار از زیر آن بیرون آمده با هیکلی تنومند که در بالاتنه بسیار عضلانی است و از بالا به پایین باریکتر می شود در دهانه غار شاپور در تنگ چوگان قرار دارد که این محل قرارگیری مجسمه شاپور اول می باشد. طول دهانه این غار حدود 30 متر وارتفاعش حدود 15متر است. مجسمه ای از قبل واژگون شده در ورودی را به کف غار متصل می سازد به این صورت که گوی کلاهش در سقف و بندهای کفشش از کف غار تراشیده شده است. چهره اش نشان از تبار سلطنتی دارد و از قدرت و شکوهش می گوید و ناخودآگاه حس اطاعت از بزرگی را به انسان القا می کند. مجسمه شاپور اول بدون اغراق، انسانی دلیر و جسور بود که برای خارج کردن تمثال شاه از یک ستون طبیعی تاملی نکرده و با دقت بسیار پیکره ای عظیم را خلق کرد و پس از تمام شدن کار به خوبی ان را صیقل داد. پیکره تراش چیره دست شاید الگویی کوچک مانند مجسمه گلی یا سنگی داشته تا توانسته چنین دقیق و با جزییات ویژگی های مجسمه شاپور اول را از دل سنگ بیرون بکشد. امروز اینویژگی های مجسمه شاپور اول در حدود 35 متری دهانه غار و بر روی تراس چهارم غار قرار دارد که با 12 پله به عمق غار می رسد. این اثر در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ویژگی ظاهری مجسمه شاپور اول

مجسمه دومین پادشاه ساسانی با ظرافتی تحسین برانگیز از استالاگمیت عظیمی تراشیده شده، آن چنان که مشخصات چهره، نوع پوشش و چین و چروک لباس را پیکره تراش با دقت در آورده است. شاپور در این مجسمه صورتی با چشمانی درشت، ابروانی نازک، لبانی بسته با ریش کوتاه که در زیرچانه بلند و آرایش شده و سبیلی نازک ترسیم شده و دو گوشواره و گردنبد و دستبندی در دست راست خود دارد. پیشانیش با دیهیم تاج کنگره دارش پوشانده شده است. بالاتنه اش را با تن پوشی تنگ چین های ریز مجسم ساخته و خطی به شکل نیم دایره پایین گردن دارد که برای نشان دادن زیرپوش او کشیده شده است. شلواری گشاد و بلند با چین هایی که روی زمین تراشیده شده و کمرش را با کمربندی که قبضه شمشیرش را نگه داشته، بسته و پای چپ پیکره کمی جلوتر از دیگری است و دستانش که بسیار آسیب دیده، یکی برروی قبضه شمشیر در سمت چپ و دیگری پایین کمر قرار دارد. پیکره شاه در قسمت بالاتنه عضلانی و قوی تجسم شده و به پایین بدن که می رسد باریکتر می شود که این مورد در محل قرارگیری مجسمه شاپور اول کاملا مشخص می باشد. علت آنکه در هنگام واژگونی سر مجسمه آسیب ندیده، دقت پیکره تراش در ساخت این قسمت بوده که نوارهای پهن کلاه شاپور را از پشت به صورت هندسی در آورده و به تن متصل کرده و همین امر از تخریب سر مجسمه جلوگیری کرده است. کفش هایی که پادشاه بر پا داشته در اصل بند دار بوده و پای چپ کمی جلوتر از پای راست قرار داده شده اما امروز متاسفانه پای راست پیکره آسیب جدی در تاریخچه ساخت مجسمه شاپور اول دیده است.

شناسایی مجسمه شاپور

در تاریخچه ساخت مجسمه شاپور اول آمده که چیزی که سبب شده این مجسمه به شاپور اول نسبت داده شود هم عصری او با ساسانیان می باشد.گوناگونی ساختار تاج و تفاوت شکل ظاهری تاج مربوط به پادشاهان آن دوران است. هر تاج بنا بر قوانین سخت گیرانه طراحی می شده و از طرفی هر پادشاه تاج مخصوص به خود را داشته است. برای تشخیص یک پادشاه ساسانی در ابتدا آگاهی داشتن از شکل ظاهری تاج ضروری به نظر می رسد. در این تاج دیدیم که بخش میانی کنگره دار و کوریمبوس می باشد و همچنین با در نظر گرفتن معیارهای گوناگون تاریخ این تندیس متعلق به شاپور اول، دومین پادشاه ساسانی می باشد.کوریمبوس در واقع گویی است که در بالای تاج پادشاهان ساسانی وجود داشته است که به عنوان نمادی از مهر و نشان خانوادگی ساسانیان و همچنین نمادی از قدرت و مالکیت آن ها بر جهان بود. در مورد کوریمبوس مجسمه شاپور خوب است بدانید که بر روی تاج کنگره دار پیکره در گذشته یک کوریمبوس قرار داشته که امروز هیچ اثری از آن باقی نماند. بنابر تحیقاتی که باستان شناسان مختلف در این باره انجام داده اند، این کوریمبوس فلزی که بر بالای این مجسمه بوده در حدود 1.55 متر ارتفاع و پهنایی در حدود 1 متر داشته و می گویند با وجود دیواره های نازکی که داشته، وزن آن به بیش از یک تن می رسیده است. با تمام تفاسیر می توان مطمئن بود که این مجسمه، مجسمه شاپور اول می باشد. شاپور، پسر اردشیر ساسانی که در سال 242 میلادی بر تخت پادشاهی نشست و در طول پادشاهی او سه امپراطور بزرگ روم از ایران شکست خوردند. شاپور پس از پدر توانست قلمرو ایران را تقریبا به چارچوب حکومتی زمان داریوش اول هخامنشی برساند.

مجسمه شاپور اول واژگون می شود

در سده های 14 تا 18 میلادی زلزله ای رخ داد که مجسمه را با تمام مقاومت و عظمتش از جای خودش کند و سبب تخریب آن شد. در این حادثه قسمت عمده ای از دست و پای مجسمه از بین رفت ولی سر و بالاتنه تقریبا سالم ماند. بعد از آنکه در دهه چهل شمسی به همت ارتش فارس پیکره دوباره برپا گردید، به خاطر صدمات وارده به آن مجسمه را بر روی دوستون بتنی قرار دادند و قطعات جدا شده را در تاریخچه ساخت مجسمه شاپور اول کنارش نهادند. برای سهولت در رسیدن به غار ارتش فارس در مسیر 230 پله را کنده و سیمان کردند.

کتیبه های ورودی غار

در مدخل غار دو کتیبه سنگی دیده می شود که یکی از آن ها ترجمه کتیبه شاپور در نقش رجب و دیگری نحوه برپاسازی مجدد مجسمه در سال 1336 توسط ارتش می باشد. هر دو کتیبه توسط ارتش برپا شده و در بالای کتیبه نقش تاج پهلوی حک شده است.

دسترسی و بازدید از مجسمه

برای بازدید از این تندیس با ابهت و همچنین غار از شیراز باید بروید. از آنجا دو انتخاب دارید:

1- جاده قدیم کازرون تا بیشاپور.

2- از جاده جدید تا کازرون و از آنجا به طرف شمال تا بیشاپور.

بعد از رسیدن به بیشاپور باید وارد تنگ چوگان شوید و حدود پنج کیلومتر تا روستای کشکولی راه است. از اینجا به بعد باید بدون ماشین رفت و کوهپیمایی کرد. از روستای کشکولی تا پای غار هم دو راه برای رسیدن به غار هست. اولی راهی سخت و کوتاه و دیگری راه آسان و طولانی. راه اول این است که بزنید به دل کوه تا برسید به غار. راه آسان تر شیب ملایمی دارد و نرم نرم اگر بروید بالا رفتنش کمتر از یک ساعت و نیم طول می کشد.

بهترین زمان بازدید از مجسمه شاپور

چون دامنه کوه رو به آفتاب می باشد بهترین زمان رفتن به دیدار این مجسمه صبح زود می باشد.

توصیه دوستانه ما به شما

کلاه، عینک آفتابی، کرم ضد آفتاب، کفش مناسب و بطری آب حتما همراه داشته باشید. در این سفر حتما از دیگر مکان های تاریخی بیشاپور چون شهر بیشاپور، نقش برجسته های ساسانی، کاخ آناهیتا هم بازدید فرمایید.